Αυτό το οδοιπορικό είναι Αφιερωμένο στον αγαπημένο μου Αμπελακιώτη φίλο Στέλιο Βόγια, που έφυγε από την ζωή πρόσφατα και Τόσο νέος . Στον Φίλο που κατάφερε και έκανε Πολλά πράγματα ώστε η ιστορία του χωριού του να γίνει γνωστή στον κόσμο.
Να ‘σαι καλά κει πάνω Στέλιο.
Αμπελάκια λοιπόν ο νέος και κοντινός ( πολύ κοντινός ) για μένα προορισμός για το νέο οδοιπορικό.
Τα Αμπελάκια Κοινότητα η οποία ανήκει στην Επαρχία Λάρισας του Νομού Λάρισας, της Περιφέρειας Θεσσαλίας.
Φεύγοντας από τη Λάρισα και πηγαίνοντας προς Θεσσαλονίκη, στα 27χλμ μπαίνω στην κοιλάδα των Τεμπών. Απέναντι από το χωριό Τέμπη διακρίνω την πινακίδα που με κατευθύνει δεξιά προς Αμπελάκια. Ανηφορίζω με το σαραβαλάκι μου για 5 χλμ. στα ιστορικά Αμπελάκια.
Το χωριό είναι χτισμένο στα 400 μ. υψόμετρο, σε μια πλαγιά του όρους Κίσσαβος. Απέχει 32 χλμ. από τη Λάρισα.
Ας δούμε λίγο την ιστορία αυτού του χωριού.
Το όνομα προέρχεται λόγω της ύπαρξης πολλών αμπελιών, την εποχή της ίδρυσής τους, - έχει διασωθεί μητρώο αμπελιών του έτους 1899, όπου καλλιεργούνται 1.100 στρέμματα αμπελιών - ή από το Αμφιλάκκια, λόγω των πέντε λάκκων που διασχίζουν ακόμη και σήμερα την κωμόπολη.
Η ίδρυση των Αμπελακίων, ανάγεται στα μέσα του 14ου αιώνα μ.Χ. και είναι ένας από του Θεσσαλικούς οικισμούς της ύστερης Βυζαντινής εποχής.
Η κωμόπολη των Αμπελακίων, έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο, κυρίως για την ίδρυση το έτος 1778, του πρώτου συνεταιρισμού στον κόσμο, με την ονομασία "Κοινή Συντροφία και Αδελφότης των Αμπελακίων", που αντικείμενο είχε, την παραγωγή, επεξεργασία, βαφή -από τις ρίζες του φυτού "ριζάρι",- και εμπορία, κόκκινων, άλικων, (δηλ. που δεν ξεβάφουν) νημάτων.
Μέτοχοι είναι όλοι. Αφαιρούν τους φόρους που παίρνουν οι Τούρκοι, αφαιρούν και τα κονδύλια που αναλογούν στην κοινωνική πρόνοια, στην περίθαλψη, στην εκπαίδευση και στα δημόσια έργα και το υπόλοιπο των κερδών το μοιράζουν στους γαιοκτήμονες, στους μετόχους, στους τεχνίτες και στους εργάτες της βαφής.
Στα 1780, γνωρίζουμε από το δεύτερο καταστατικό του συνεταιρισμού που σώθηκε, ότι αριθμούσε 6.000 μέλη, εκ των οποίων τα 4.000, δούλευαν στα 24 εργαστήρια, νηματοβαφεία, πλυντήρια, στα Αμπελάκια και τα υπόλοιπα 2.000 δούλευαν στον κάμπο για την καλλιέργεια και παραγωγή των πρώτων υλών, που ήταν το ριζάρι και το βαμβάκι, σε σύνολο περίπου 6.000 κατοίκων, την ίδια περίοδο. Επίσης συνεργαζόταν με άλλα 22 χωριά της περιοχής.
Στη συνέχεια τα βαμμένα νήματα προωθούνταν για πώληση στα 17 υποκαταστήματα του συνεταιρισμού στηνΕυρώπη, σε διάφορες πόλεις, όπως Βιέννη, Άμστερνταμ, Αμβούργο, Λονδίνο, Μασσαλία. Λειψία, Βoυδαπέστη, Τεργέστη, Οδησσό, Άνχεν, Ρουέν, Λυών, Δρέσδη, Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Σμύρνη κ.α.
Ο πλούτος είναι εμφανής, χτίζονται ωραιότατα αρχοντόσπιτα και επιπλώνονται με ό,τι πιο καλόγουστο κυκλοφορεί στις αγορές της Ευρώπης, ενώ σχεδιάζεται στα Αμπελάκια ακόμη και η ίδρυση Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου!
Η παιδεία άκμασε και πριν την ίδρυση του συνεταιρισμού, αφού το έτος 1749, ιδρύθηκε και λειτούργησε στα Αμπελάκια το περίφημο "Ελληνομουσείο", στο οποίο δίδαξαν μεγάλοι διδάσκαλοι του γένους ο Κωνσταντίνος Κούμας, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Ευάγγελος Βούλγαρης, ο Δούκας, ο Σπύρος Ασάνης και πολλοί άλλοι.
Αλλά και μετά το Ελληνομουσείο και με την ευεργετική προσφορά του Αδαμάντιου Θ. Μάνιαρη, χτίστηκε το έτος 1873, η "Μανιάρειος Σχολή", που ήταν εφάμιλλη του πρώτου και ανέδειξε πολλούς και μεγάλους επιστήμονες.
Σήμερα σώζονται μόνο ερείπια της σχολής αυτής, ενώ το κτίριο είχε συνολική επιφάνεια περίπου 5.000 τετραγωνικών μέτρων.
Copyright © – Kastanaras A. Dimitris
Γύρω στα 1810 όμως αρχίζει η παρακμή. Αιτίες οι προσωπικές φιλοδοξίες των μετόχων, οι διαφωνίες των συνεταίρων, η εκβιομηχάνιση της Ευρώπης, η ανάπτυξη της βρετανικής κλωστοϋφαντουργίας, οι νέες χημικές βαφές, η πανούκλα που χτήπησε την περιοχή, τα χαράτσια του Αλή Πασά, οι Ναπολεόντιοι πόλεμοι, οι ρωσοτουρκικές διενέξεις και η χρεωκοπία της Τράπεζας της Βιέννης.
Αυτά τα ολίγα με την ιστορία των Αμπελακίων.
Στην είσοδο του χωριού αφήνω το αυτοκίνητο και συνεχίζω με τα πόδια στα στενά καλντερίμια του χωριού.
Copyright © – Kastanaras A. Dimitris
Αυλές γεμάτες λουλούδια, παλιές ξύλινες εξώπορτες με πάντα δυό καλά κούτσουρα απ’ έξω στον δρόμο για να κάθονται οι γειτόνισσες και να κουβεντιάζουν περνώντας την ώρα τους.
Copyright © – Kastanaras A. Dimitris
Κοντά στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το φρουριακής μορφής τριώροφο αρχοντικό του Γεωργίου Σβαρτς, του προέδρου της Κοινής Συντροφίας το οποίο χτίστηκε το 1787 και είναι διακοσμημένο με πολύχρωμες τοιχογραφίες, πορσελάνινο τζάκι και ξυλόγλυπτα ταβάνια. Αξίζει τον κόπο να το επισκεφθούμε και είναι ανοιχτό 09:00 - 15:00.
Στο Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αμπελακίων που βρίσκεται 50 μέτρα από την πλατεία των Αμπελακίων, λειτουργεί ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αμπελακίων. Είναι ένα διώροφο κτίριο το οποίο λειτουργούσε ως εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας, από τα τέλη του 19ου αιώνα, σε χώρο συνολικής επιφάνειας 350 τ.μ., ιδιοκτησίας του Κληροδοτήματος Αστερίου Αλεβίζου. (Σώζονται αργαλειοί μέχρι σήμερα).
Είναι ηλικίας περίπου 150 χρονών και αρχικά ήταν η ιδιόκτητη κατοικία του Αστερίου Αλεβίζου. Σώζονται μέχρι και σήμερα τοιχογραφίες και εκεί εκτίθενται γεωργικά εργαλεία, υλικά βαφής, υφαντά, αργαλειοί, φωτογραφίες, βιβλία κλπ. Ανοιχτό καθημερινές 10:00 - 17:00 & Σαβ/κα
09:00 - 14:00.
Σειρά έχει το Λαογραφικό & Ιστορικό Μουσείο Αμπελακίων που βρίσκεται κι αυτό μετά την πλατεία του χωριού και στεγάζεται στο αρχοντικό Μολά. Εδώ ο επισκέπτης θα βρεθεί ενώπιον μίας ζωντανής αναπαράστασης του τρόπου ζωής και εργασίας της χρυσής εκείνης εποχής. Ανοιχτό καθημερινές 11:00 - 15:00 & Σαβ/κα 11:00 - 16:30.
Στο χωριό υπάρχουν δεκατρείς βρύσες (κρήνες), εντός και εκτός των ορίων του οικισμού και άλλες πέντε εκτός του οικισμού.
Copyright © – Kastanaras A. Dimitris
Copyright © – Kastanaras A. Dimitris
Άλλο ένα οδοιπορικό έφτασε στο τέλος του. Με γεμάτες μπαταρίες θα ετοιμάζομαι για το νέο
μου ταξίδι, για την νέα μου περιπλάνηση στα πέριξ.
Κείμενο – φωτογραφίες : © Καστανάρας Α. Δημήτρης
Copyright © – Kastanaras A. Dimitris
